Η τέχνη του μινιμαλισμού (Sportday / Στέφανος Χάρης)

Σήμερα θα σας μιλήσω για τον μινιμαλισμό στην τέχνη και τη δημοσιογραφία, για την παρεξηγημένη αυτή μορφή έκφρασης, την οποία πολλοί συγχέουν με την εκφραστική λιτότητα. Η λιτότητα είναι η μικρή αδερφή της τεμπελιάς, ένα ποταπό μέσο στο οποίο καταφεύγουν όσοι δεν γουστάρουν να κάνουν αυτή τη δουλειά διότι πιστεύουν πως είχαν άλλους, σημαντικότερους προορισμούς. Ο μινιμαλισμός, αντίθετα, είναι μια ολόκληρη αισθητική προσέγγιση. Απαιτεί άποψη, φιλοσοφία, τεχνοτροπία, δουλειά. Και, κυρίως, ματιά.

Ας πούμε ότι σε στέλνουν να πάρεις μια συνέντευξη. Ενας από τους δυσκολότερους τρόπους είναι να βρεις μια εισαγωγή για να την παρουσιάσεις, ειδικά αν αυτό είναι απαραίτητο. Οποιος κρύβεται πίσω από τη λιτότητα της έκφρασης χρησιμοποιεί εκφράσεις του στυλ «ας μπούμε κατευθείαν στο ψητό» ή προαναγγελίες του είδους «μας άνοιξε την καρδιά του ο...» κ.λπ. Ο φαφλατάς ξοδεύεται σε πληροφορίες χωρίς νόημα, διηγείται τη ζωή του ή τη δυσκολία της συνέντευξης με εκφράσεις του τύπου «πολύ καιρό τώρα προσπαθούσα να κλείσω μια συνέντευξη με τον...» κ.λπ. Ο μινιμαλιστής είναι ο αληθινός μάστορας. Ενας τέτοιος είναι ο άριστος συνάδελφος Κώστας Δούκας, ο οποίος πήρε συνέντευξη από τον Μπούτινα και μας την παρουσίασε στο «Goal» με μινιμαλιστική ακρίβεια.

«Mπαίνοντας στο ταξί με προορισμό το προπονητικό κέντρο της Mπριζ», γράφει στην εισαγωγή της συνέντευξης, «ο οδηγός μάς έκανε την καρδιά περιβόλι. "Eξω βρέχει και έχει ήλιο. Ξέρεις τι σημαίνει αυτό; Oτι στην κόλαση έχουν πάρτι. H μέρα δεν θα πάει καλά"... Eυτυχώς, η πρόβλεψη του Φλαμανδού ήταν σαν αυτές της Πυθίας...».

Προσέξτε τη σύνθεση. Κάποιοι μπαίνουν στο ταξί. Υπάρχει ένας κακός οδηγός. Προστίθεται μια σιβυλλική φράση γεμάτη μυστήριο: «Στην κόλαση έχουν (ποιοι άραγε;) πάρτι». Το κείμενο κλείνει με μια αναφορά στις προβλέψεις της Πυθίας, μινιμαλιστικά, χωρίς ανόητες παραπομπές και επεξηγήσεις, αλλά με όλη τη στιβαρότητα της εισαγωγής ενός έπους! Τίποτα δεν γίνεται τυχαία.

Εδώ γεννιέται μια απορία: σε αυτόν τον κόσμο των φιλόσοφων ταξιτζήδων, στον οποίο η Πυθία εισβάλλει, σε αυτό το σκηνικό ήλιου και βροχής, ποια άραγε είναι η ψυχοσύνθεση του ήρωα; Ο μινιμαλιστής Δούκας δεν αφήνει τον εαυτό του έξω από τα δρώμενα: «Tι ωραίος τρόπος να αρχίσει το πρωινό σου, τη στιγμή μάλιστα που είχες να παίξεις με τα δευτερόλεπτα και να κάνεις ταξίδι από το Mπριζ, για τον Tόμισλαβ Mπούτινα, στις Bρυξέλλες, για τον Mίχαλ Zεβλάκοβ, μετ' επιστροφής», γράφει.

Δεν θα σας αποκαλύψω τη συνέχεια. Θα 'θελα απλώς να σας ενημερώσω ότι αυτό το μικρό διαμαντάκι μινιμαλιστικής προσέγγισης έχει κι ένα στοιχείο παρατήρησης, που δείχνει τον αρτίστα πίσω από τον δημοσιογράφο.

Δείτε πώς περιγράφεται η στιγμή της συνάντησης με τον Κροάτη τερματοφύλακα.

«"Tο ξενοδοχείο είναι απίστευτο, σου λέω. Eίναι δωμάτια φτιαγμένα μέσα στη φύση, το ένα δίπλα στο άλλο, και οι σεφ φτιάχνουν κάθε μέρα φαγητό από κυνήγι. Δεν υπάρχει στάνταρ μενού". Aυτά ήταν τα πρώτα λόγια που ακούσαμε από το στόμα του Tόμισλαβ Mπούτινα τη στιγμή που μπήκε μέσα στο δωμάτιο αναμονής. Mιλούσε στο κινητό. Tο έκλεισε, μας χαιρέτησε και πριν προλάβουμε να αρθρώσουμε την πρώτη μας λέξη, πάλι το κινητό. "Nαι, και οι δύο πίνακες είναι εκπληκτικοί. Oχι, όχι. Eίναι μοντέρνα τέχνη. Δεν τους πουλάμε. Tους έχουμε μόνο για να τους βλέπετε". Kλείνει και πάλι το τηλέφωνο και χωρίς να τον ρωτήσουμε μας ενημερώνει ότι στο πρώτο τηλέφωνο ήταν ένας φίλος του μάνατζέρ του, ο οποίος ήθελε να κάνει διακοπές στις ακτές της Δαλματίας, ενώ ο δεύτερος ένας φίλος έργων τέχνης. Kανείς εκ των δύο Kροάτης».

Αυτός είναι ο μινιμαλισμός: το focus σε μια σειρά από λεπτομέρειες που φωτίζουν το κάδρο. Σήμερα οι οπαδοί του Ολυμπιακού που διάβασαν τη συνέντευξη γνωρίζουν ότι αν θέλουν κάποιον για να μιλάνε για ξενοδοχεία και έργα τέχνης, μπορούν να πάρουν τηλέφωνο τον Μπούτινα…

Ετσι κι αλλιώς, τέρμα θα παίζει ο Νικοπολίδης, εκτός αν ο καλός Τροντ έχει αντίρρηση. Α, για να μην το ξεχάσω: το σκίτσο στο κέντρο της σελίδας περιγράφει το πώς πάλεψε το ματς του Καυταντζογλείου ο Νορβηγός από τον πάγκο. Οταν ο εικαστικός μινιμαλισμός συναντά τον απόλυτο νατουραλισμό…

Ας μην ξεφύγουμε όμως. Λαμπρό δείγμα μινιμαλισμού, θα 'λεγα ο μινιμαλισμός στην απόλυτη μορφή του, αποτελεί το ρεπορτάζ του συμπαθέστατου Αρη Θεσσαλονίκης στο χθεσινό «Derby». Προσέξτε:

«Εκείνοι που δεν έχουν ομίχλη μπροστά στα μάτια ήξεραν ότι αργά ή γρήγορα θα έρχονταν και οι αποτυχίες για τον Αρη, αφού ήταν φανερό ότι η ομάδα ήταν για κλάματα κι απλώς εκμεταλλευόταν την ανυπαρξία των περισσότερων αντιπάλων. Να όμως που τα πράγματα άλλαξαν και όταν οι "κίτρινοι" αντιμετώπισαν τη σθεναρή αντίσταση μιας ομάδας έχασαν τα αυγά και τα καλάθια. Με τον τρόπο αυτόν καταρρίφθηκε η δικαιολογία του Αναστόπουλου ότι η ομάδα του είχε απώλειες εντός έδρας επειδή οι αντίπαλοι έπαιζαν με έντεκα στην άμυνα».

Οσο κι αν δυσκολεύεστε να το πιστέψετε, όλο το ρεπορτάζ του Αρη είναι αυτό! Και είναι αληθινά συγκλονιστικό: περιέχει λογοτεχνική εισαγωγή την οποία θα ζήλευε κι ένας Παπαδιαμάντης («η ομίχλη μπροστά στα μάτια»), συνταρακτικές αποκαλύψεις («η αποτυχία θα ερχόταν αργά ή γρήγορα»), θέση («ομάδα για κλάματα»), κριτική στάση («καταρρίφθηκε η δικαιολογία του Αναστόπουλου») και, τέλος, επεξήγηση και τακτοποίηση των γεγονότων («η σθεναρή αντίσταση μιας ομάδας τούς έκανε να χάσουν τα αυγά και τα καλάθια»). Η μινιμαλιστική αισθητική έγκειται στο ότι ο συντάκτης δεν αναφέρει καν το όνομα της ομάδας (νομίζω ότι είναι ο Ηλυσιακός, υποθέτω…), για να μη χαλάσει ένα κείμενο που αυτούσιο μπορεί να δημοσιευτεί και στην επόμενη ήττα ή ισοπαλία του Αρη, παραμένοντας –όπως όλα τα έργα τέχνης– το ίδιο επίκαιρο…

Στις εντυπωσιακές μινιμαλιστικές αναζητήσεις της ημέρας τοποθετώ και το συγκεκριμένο απόσπασμα της συνέντευξης του προπονητή Νίκου Κουρμπανά στον μεγάλο Γιώργο Δασκαλόπουλο:

Ερώτηση: «Διαψεύστηκαν τελικά οι ψιθυριστές, που διέδιδαν φήμες περί προσυμφωνημένων αποτελεσμάτων, κύριε Κουρμπανά;».

Απάντηση: «Γιατί με βάζεις τώρα στη διαδικασία να επανέλθω σε ένα θέμα που ανέλυσα προχθές;».

Είναι μια ιστορική στιγμή δημοσιογραφίας και αισθητικής! Η ερώτηση είναι καταφατική και η απάντηση ένα τεράστιο ερωτηματικό, αλλά σε αυτή την ποταπή χώρα κανείς δεν θα εκτιμήσει το μινιμαλιστικό εύρημα…

Υπάρχει ωστόσο –πέρα από την αισθητική– και ο νοηματικός μινιμαλισμός. Αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των δηλώσεων του Οτο Ρεχάγκελ. «Ολοι οι Ελληνες», είπε ο Γερμανός, «θα πρέπει να διαλαλήσουν σε όλα τα πέρατα του κόσμου τη μεγάλη επιτυχία της Εθνικής».

Δεν έχω καμία αντίρρηση να το κάνω. Αλλά τι πρέπει να κάνω ακριβώς; Να πάρω ντουντούκα και να τρέχω στο εξωτερικό; Να κυνηγάω τους τουρίστες στο Σύνταγμα και να τους μιλάω για τον Ρεχάγκελ; Να κάνω ένα διαφημιστικό σποτ για το δορυφορικό κανάλι του BBC; Ή να ξεκινήσω με μια γαλέρα τον γύρο του κόσμου;

Σε άλλες περιπτώσεις ο μινιμαλισμός των νοημάτων δημιουργεί λιγότερη σύγχυση. «Ηρθαμε στην Πέγκυ, που είναι τρομερή, και γράψαμε στα αρχ... μας τη Δέσποινα Βανδή», ήταν το κεντρικό σύνθημα της «Οriginal 21» στη γιορτή που έκανε στο «Διογένης». Φτάνουν 13 λέξεις για να διαπιστώσει κανείς το είδος της ιδεολογικής σύγχυσης της ΑΕΚ! Και δεν προβλέπεται να αποκτηθεί και ο Μπούτινα, που ξέρει από τέχνη…