Η ανάγκη της αμφιβολίας (Sportday / Αντώνης Καρπετόπουλος)

Με μία εβδομάδα καθυστέρηση θα σας γράψω για τον «Κώδικα Ντα Βίντσι». Περίμενα απλώς να περάσουν κάποιες μέρες για να το έχετε δει, αφού η δική μου πρόθεση δεν είναι να σας συμβουλέψω να πάτε ή να μην πάτε. Να πάτε. Καλοκαίρι είναι, το σινεμά παραμένει ακόμα η πιο φθηνή διασκέδαση, οι εταιρείες διανομής φοβούνται το Μουντιάλ (και καλά κάνουν) και κρατούν για πιο πίσω άλλα εργάκια που θα έκοβαν πολλά εισιτήρια –θα 'λεγε κανείς ότι το σύμπαν έχει συνωμοτήσει για να δει ο κόσμος τον «Κώδικα».

Πρέπει να πω ότι μου έκαναν εντύπωση δύο πράγματα: το ένα είναι η αντίδραση της Εκκλησίας και το άλλο η έλλειψη αντίδρασης! Ενώ η ταινία αναμενόταν, τα ανάθεμα και οι κατάρες ακούγονταν από παντού –μόλις η ταινία άρχισε να παίζεται, όλοι ησύχασαν. Οχι μόνο ησύχασαν αλλά σε κάποιες περιπτώσεις η Εκκλησία ενθαρρύνει τον κόσμο να δει το έργο! Η Εκκλησία των Ευαγγελιστών π.χ. διαβάζω ότι θέλει να τιμήσει τον συγγραφέα Νταν Μπράουν, γιατί βοήθησε ώστε να υπάρξει νέα θεολογική σκέψη. Ακούγεται ίσως λιγάκι τραβηγμένο, αλλά δεν είναι και τόσο λάθος: ποτέ άλλοτε δεν έγινε τέτοια συζήτηση για τον Χριστό, τα Ευαγγέλια, την οργάνωση της χριστιανικής πίστης κ.λπ. τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Μυστήριο

Η ταινία ενόχλησε τελικά την Εκκλησία λιγότερο από το βιβλίο. Το βιβλίο έχει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του μοντέρνου αμερικανικού best seller (μεγάλη έρευνα, προσιτοί χαρακτήρες, ανατροπές, γνώση των χώρων, απλή γραφή κ.λπ.), αλλά κουβαλάει μέσα του τον σπόρο του μεγάλου μυστηρίου. Απευθύνεται φυσικά σε όλους όσοι δεν είχαν ποτέ θεολογικές αναζητήσεις και θεωρούσαν ότι γνωρίζουν αρκετά για τον χριστιανισμό και τη διάδοσή του. Ο Νταν Μπράουν παίζει ουσιαστικά με αυτού του είδους τη «βεβαιότητά» μας: χτίζει ένα ψηφιδωτό από λογοτεχνικά ψέματα και ιστορικές αλήθειες και σε οδηγεί σε ένα μεγάλο ερωτηματικό. Δεν κλονίζει την πίστη σου στον Θεό –δεν έχει τέτοια πρόθεση-, αλλά κλονίζει την πίστη σου απέναντι σε ό,τι νομίζεις πως ξέρεις.

Ερευνητές

Ενα σημαντικό κομμάτι του «Κώδικα Ντα Βίντσι» στηρίζεται σε ένα βιβλίο του 1982 που λέγεται «Holy blood, Holy grail...». Γράφτηκε από τρεις Αγγλους ερευνητές (τους Λίνκολν, Λέι και Μπέιτζεντ), που υποστήριζαν ότι ο Ιησούς και η Μαρία είχαν παντρευτεί και είχαν αποκτήσει παιδιά, γεγονός που απέκρυψαν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Το βιβλίο προξένησε στον καιρό του ταραχή στις θεολογικές κοινότητες και πολεμήθηκε άγρια. Δεν έκανε όμως εκδοτική επιτυχία ανάλογη του «Κώδικα Ντα Βίντσι», μολονότι είναι καλύτερο. Ξέρετε γιατί; Γιατί ήταν ένα δογματικό κείμενο γραμμένο από ιστορικούς που παιδεύονταν να αποδείξουν μια κρυφή αλήθεια: ο κόσμος όμως δεν θέλει αλήθειες και μάλιστα απόλυτες –τις έχει βαρεθεί και αυτό ο Νταν Μπράουν το ξέρει καλά. Το 2000 η αμφιβολία διαδίδεται γρηγορότερα από την αμφισβήτηση. Αν το μυθιστόρημά του είχε βγει το 1970, θα είχε περάσει απαρατήρητο γιατί δεν έχει τίποτα το βλάσφημο. Σήμερα όμως ο κόσμος είναι αλλιώς: ένας Χριστός ερωτευμένος, αγκαλιά με τη Μαγδαληνή, θα μπορούσε να είναι εικόνα τυπωμένη σε μπλουζάκι ή εξώφυλλο δίσκου. Ο κόσμος είναι εξοικειωμένος με την πρόκληση –«τσιμπάει» μόνο όταν παίζεις με τη βεβαιότητά του.

Εικασίες

Το λέω εκ πείρας. Βαριόμουν πάντοτε τα θεολογικά, αλλά με το βιβλίο του Νταν Μπράουν την πάτησα κι «έχασα» ένα χειμώνα ψάχνοντας αν υπάρχει αλήθεια στις συναρπαστικές εικασίες πάνω στις οποίες το βιβλίο στηρίχτηκε. Δεν έγινα σοφότερος ούτε από το «Ευαγγέλιο του Ιούδα» ούτε από την «Αναζήτηση του Ιερού Δισκοπότηρου» ούτε από τους «Ναΐτες» ούτε από άλλα κι άλλα: όλα αυτά είναι τελικά κάτι σαν τα κουτσομπολίστικα περιοδικά της Θεολογίας. Τα βιβλία αυτά είναι -στην καλύτερη περίπτωση- ένα μάζεμα από ιντριγκαδόρικες, ανυπόστατες φήμες ή γνωστικιστικά κείμενα αφόρητης απλότητας: ο Πλάτωνας τα έχει πει όλα πιο ωραία. Το μόνο που τελικά μου έμεινε από όλα αυτά ήταν η βεβαιότητα ότι η pop κουλτούρα του καιρού μας έχει μια διασκεδαστική εφαρμογή παντού: σιγά μην τη γλίτωναν οι παπάδες!

Απόδειξη

Ο,τι ακολούθησε το βιβλίο είναι η απόδειξη ότι δεν υπάρχει αντίσταση στο mainstream: ο κόσμος άρχισε να τρέχει μαζικά στον Λούβρο για να δει το affresco του Λεονάρντο με θέμα τον Μυστικό Δείπνο, επισκεπτόταν τις εκκλησίες που αναφέρονταν στο βιβλίο, έψαχνε ακόμα και βιβλία για τη ζωή του Ντα Βίντσι, που έγινε ο προφήτης της μεγάλης αμφιβολίας. Από πουθενά δεν προκύπτει ότι κάποιος που γεννήθηκε 1.452 χρόνια μετά τον Χριστό μπορεί να γνωρίζει κάτι για τη ζωή του Κυρίου, όμως αυτό δεν έχει σημασία: ο κόσμος είδε στο πρόσωπο του Ιταλού πολυπράγμονα καλλιτέχνη τον προφήτη της μεγάλης αμφιβολίας. Ο Νταν Μπράουν βρήκε έναν καταπληκτικό πρωταγωνιστή: στο βιβλίο δεν υπάρχει κανένα σκάνδαλο που να σε ηλεκτρίζει, δεν χρειάζεται άλλωστε. Απλώς σου δίνεται η δυνατότητα να αναρωτιέσαι και ταυτόχρονα καλύπτεται η ανάγκη σου να αμφιβάλλεις. Μια ανάγκη που στην ταινία δεν γεννιέται ούτε στιγμή.

Σίριαλ

Η ταινία είναι το βιβλίο στο fast forward: η υπόθεση περνάει τρέχοντας, σαν να διαβάζεις τις σελίδες λοξά. Υπάρχουν πολλά που μπορείς να ευχαριστηθείς, πολλά που μπορεί να μην καταλάβεις, πολλά που σε κάνουν να γελάς –τίποτα όμως που να σε κάνει να αμφιβάλλεις: το τελικό συμπέρασμα («είμαστε αυτό που πιστεύουμε») είναι πολύ βολικό για όλους, κανείς δεν πρόκειται να διαφωνήσει. Οι εικόνες της δεν είναι κακές, όμως η ατμόσφαιρα του βιβλίου προδίδεται. Οι ήρωες καταλήγουν να φαίνονται ως ένα τσούρμο από θρησκόληπτους –στο τέλος γελάς. Υπάρχουν βιβλία που δεν μπορούν να γίνουν ταινίες, όχι γιατί είναι αριστουργήματα, αλλά γιατί είναι προορισμένα για ένα μεγαλύτερο κοινό και από αυτό του σινεμά: ο «Κώδικας Ντα Βίντσι», μνημείο αντιπροσωπευτικό της pop κουλτούρας μας, έπρεπε να γίνει σίριαλ –στη σάχλα της τηλεόρασης θα έβρισκε την καταξίωσή του....