Ο Αγιος Ζιντάν: καλλιτέχνης και μάρτυρας (Sportday / Αντώνης Καρπετόπουλος)

Εγώ ό,τι είχα να πω για τον Ζινεντίν Ζιντάν το είπα πριν από τον τελικό. Τα όσα έκανε στον τελικό τα θεωρώ τη σύνθεση μιας μεγάλης καριέρας: κάποια μέρα, πολλά χρόνια μετά, όποιος βλέπει αυτό το ματς θα έχει μια πλήρη εικόνα του «Ζιζού», της αξίας του, της ψυχής του και βέβαια της ιδιοτροπίας του. Στο ηλεκτρονικό μου ταχυδρομείο (karpetshow@yahoo.gr) πήρα πολλά e-mail για τον Ζινεντίν Ζιντάν, όλα καλογραμμένα, όλα σχεδόν υπέρ του. Ενα από αυτά είναι του φίλου Αντώνη Οικονόμου. Του παραχωρώ τη στήλη σήμερα, διότι η αντιστοιχία του Ζενέ με τον «Ζιζού» ομολογώ ότι με άγγιξε.

«"Ασε με να μην είμαι τίποτε άλλο παρά ομορφιά! Αργά ή γρήγορα θα φύγω, αλλά θα τολμήσω να κάνω ό,τι μπορεί να αποτολμηθεί. Θα καταστρέψω τις εμφανίσεις, τα πλαίσια που με περιβάλλουν θα καούν όλα και θα εξαφανιστούν. Και θα ξαναπαρουσιαστώ ένα απόγευμα πάνω στην παλάμη σου, ήρεμος κι απέριττος, σαν ένα κρυστάλλινο αγαλματίδιο", γράφει ο Ζαν Ζενέ στο "Ημερολόγιο ενός κλέφτη".

Ζενέ

Ο Ζαν Ζενέ υπήρξε μία από τις πιο αμφιλεγόμενες φυσιογνωμίες της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Ορφανός, κλέφτης από τα 10 του, ομοφυλόφιλος, ναρκομανής, εγκληματίας, φυλακόβιος. Τα ποιήματά του και τα θεατρικά του αριστουργήματα δεν άφησαν σε ησυχία τους μεγαλύτερους στοχαστές της γενιάς του. Κι ο γνωστότερος ίσως απ' όλους, ο Σαρτρ, που αγωνίστηκε μαζί με τον Ζαν Κοκτό για την αμνήστευση και την αποφυλάκισή του, του αφιέρωσε το έκκεντρο δοκίμιό του "Ο Αγιος Ζενέ: ηθοποιός και μάρτυρας".

Πρότυπο

Ο Ζενέ ήταν ένας καταραμένος. Για τον Σαρτρ αντιπροσώπευε το πρότυπο του υπαρξιστή, για τον οποίο η διάκριση μεταξύ καλού και κακού είναι το αποτέλεσμα προσωπικών επιλογών και αποφάσεων. Ο Ζενέ ήταν συγχρόνως καλό και κακό: η αποκρυπτογράφησή του αφορούσε τους άλλους. Ο εξελληνισμός των ονομάτων βοηθά μερικές φορές να ανακαλύψεις αντιστοιχίες που δεν υπάρχουν στη γλώσσα από την οποία μεταφράζεις. Ετσι και με τα αρχικά Ζ.Ζ. Τον Ζαν Ζενέ, τον Ζ.Ζ. Νο 1, είδα το βράδυ της Κυριακής να τον διαδέχεται με αναπάντεχα εμφατικό τρόπο ο Ζ.Ζ. Νο 2: ο Ζινεντίν Ζιντάν. Ως καλλιτέχνης και ως μάρτυρας.

Πόζα

Ο "Ζιζού" δεν υπήρξε ποτέ η εικόνα που ήθελαν να φτιάξουν οι άλλοι για τον ίδιο. Δεν πήρε ποτέ την πόζα του σταρ. Και μέσα στις τέσσερις γραμμές μεγαλουργούσε ή έχανε χωρίς να κάνει εκπτώσεις σε αυτό που κάθε φορά τού έβγαινε –άρεσε, δεν άρεσε, έτσι ήταν. Ετεινε πάντα να είναι ερμητικά κλειστός και να πανηγυρίζει μόνος. Οταν σκόραρε στον ημιτελικό με τους Πορτογάλους, δεν έτρεξε να τον αγκαλιάσει κανείς από τους συμπαίκτες του: ο απόλυτος σεβασμός στον απόλυτο αρχηγό.

Στυλ

Ο Ζιντάν επέβαλε με τη μεγαλύτερη δυνατή διακριτικότητα τη μέγιστη αποδοχή –όχι της ποδοσφαιρικής αξίας του, αλλά της μοναδικότητάς του ως ανθρώπινου όντος που "έτυχε" να είναι εξαιρετικό σε κάτι χωρίς να το επιδεικνύει κραυγαλέα. Το στυλ του ήταν μια αισθητική απόλαυση, που μέρος της μόνο σχετίζεται με τη στενά εννοούμενη ποδοσφαιρική ευφυΐα. Είναι ένας ολοκληρωμένος συνειδητός καλλιτέχνης, που δεν φλυαρεί. Και άφηνε πάντα μέσα στο γήπεδο να λάμψει η παράστασή του χωρίς φτιασιδωμένες σκηνές. Δεν αναζητεί την κάμερα. Σκηνοθετούσε και πρωταγωνιστούσε μόνος του.

Απέριττο

Το μέγιστο προσόν του καλλιτέχνη Ζιντάν ήταν ανέκαθεν το απέριττο των παραστάσεών του. Οι κινήσεις του διέθεταν πάντα μια θαυμαστή οικονομία: το κοντρόλ, η πάσα του, το σουτ του, η κεφαλιά του, η φόρα που έπαιρνε όταν χτυπούσε τα φάουλ ή τα πέναλτι, ακόμα και η πιο απρόσμενη κίνησή του, δεν επιδεικνύονταν ποτέ με κάτι "επιπλέον". Ο Ζιντάν δεν ήταν ποτέ φιγουρατζής. Υπήρχε πάντα πάνω στην παλάμη μας, σαν το κρυστάλλινο αγαλματάκι που προανήγγειλε ο Ζενέ. Ο "Ζιζού" πριν γίνει "δικός μας" ήταν πάντα "δικός του". Η έκφρασή του μέσα στο γήπεδο ήταν η διαρκής υπενθύμιση ότι είναι μεγάλος επειδή επέλεγε αυτός τον τρόπο με τον οποίο θα το εμφανίσει. Το παιχνίδι που έκανε εναντίον των Βραζιλιάνων δεν είναι μια επίδειξη δυνατοτήτων, αλλά μια υπενθύμιση σε όλους εκείνους που του χρωστάνε σεβασμό.

Θυμός

Κι όμως, αυτή η ήρεμη κι απέριττη παράσταση είχε πρωταγωνιστή έναν άνθρωπο με πολύ θυμό μέσα του. Δεν θα μπορούσε να 'ταν αλλιώς. Η τραγικότητα του Ζιντάν συνίσταται στο ότι ενώ τόλμησε να αναζητήσει την απελευθέρωσή του στη έκφραση της ποδοσφαιρικής ιδιοφυΐας του, δεν κατάφερε να πάει πέρα από τον θυμό του, δεν εξάγνισε διά του θαυμασμού του πλήθους την οργή της αλγερινής καρδιάς του. Γι' αυτό ό,τι έγινε στην τελευταία του μεγάλη παράσταση ήταν προδιαγεγραμμένο.

Εικόνα

Στα 108 λεπτά του τελικού είδαμε την εικόνα της ψυχής του: σκόραρε χωρίς να επιτρέψει τον πανηγυρισμό, παρά μόνο μετά το δεύτερο ριπλέι! Εβγαλε τον ώμο του και συνέχισε χωρίς μπανταρίσματα και τσιρότα να περιφέρεται στο γήπεδο, χωρίς κανένας να διανοηθεί να τον αλλάξει. Τραυματίας, παραλίγο να κρίνει το ματς με μια κεφαλιά. Αποφάσισε, τέλος, να μας αποχαιρετήσει με τον δικό του τρόπο, εμβολίζοντας, πάλι με το κεφάλι, τον Ιταλό προβοκάτορα (;) –αν και, διαβάζοντας πάλι τη σκηνή, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι ο ίδιος τα προκάλεσε όλα και αντέδρασε επειδή ο αντίπαλος τόλμησε να μην ανταποκριθεί στη δική του πρόκληση. Και κανείς δεν έστερξε να τον καταδικάσει!

Σαρτρ

Η αγιοποίηση και του Ζιντάν δεν μπορεί φυσικά να γίνει στα τηλεοπτικά παράθυρα: απαιτεί έναν Σαρτρ. Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι ελλείψει τέτοιου μεγέθους διανοητή πολλοί –σαν και τον υπογραφόμενο καλή ώρα– θα επιχειρήσουν να ψελλίσουν λίγα φωνήεντα και να πασαλείψουν το κάδρο. Ομως η αγιογραφία του Ζινεντίν Ζιντάν θα μείνει, φοβάμαι, λειψή. Γιατί τα όνειρα της μοναδικότητάς του μπόρεσε να τα καταστήσει επικοινωνιακή αναγκαιότητα ο ίδιος και είναι πολύ δύσκολη για οποιονδήποτε άλλο ακόμα και η απλή της επικύρωση.

Απλώς

Μην προσπαθείτε να τον καταλάβετε. Απλώς να τον θυμάστε».

Φταίει ο Μπουφόν

Τι του είπε του Ζιντάν ο Ματεράτσι; Αναρωτιέμαι τι σημασία έχει –καλύτερα, μάλιστα, να μείνει μυστικό. Να τον πει «Αλγερινό τρομοκράτη», δεν φτάνει το μυαλό του τόσο μακριά. Να πρόλαβε στα ελάχιστα δευτερόλεπτα της συνομιλίας τους να του έβρισε τη θρησκεία ή την οικογένεια με λόγια φρικτά είναι δύσκολο: το πιθανότερο είναι ότι του απηύθυνε κάποια συνηθισμένη σεξουαλική παραίνεση –πράγματα που λέγονται και είναι ικανά να σε κάνουν να εξοργιστείς όταν οι σφυγμοί σου χτυπάνε κόκκινο. Δεν υπάρχει, επίσης, στην όλη ιστορία κανένα απολύτως σχέδιο. Οι Ιταλοί σεβάστηκαν τον «Ζιζού» –ίσως και υπερβολικά– και η μεγαλύτερη απόδειξη γι' αυτό δεν είναι μόνο τα μόλις τέσσερα φάουλ που (σύμφωνα με τη στατιστική) του έκαναν σε όλο το ματς, αλλά και το γεγονός ότι δεν κόλλησαν κάποιον παίκτη πάνω του με σκοπό να τον εκνευρίσει: και ο Γκατούζο και ο Περότα, πόσω μάλλον ο Πίρλο, τον παίζουν σε όλη τη διάρκεια του τελικού εναλλάξ και από απόσταση.

Δεν πιστεύω, επίσης, ότι τα νεύρα του «Ζιζού» προέρχονται από τη βρισιά του Ματεράτσι: αυτό που ανέβασε τους σφυγμούς του «Ζιζού» στα ύψη και προκάλεσε την έκρηξή του ήταν η επέμβαση του Μπουφόν στην κεφαλιά του, από την οποία πίστεψε ότι το ματς κρίθηκε. Ο Ζιντάν έχει κάνει τα πάντα τέλεια, αλλά ο τερματοφύλακας της «σκουάντρα ατζούρα» είναι εκεί: κλάσματα του δευτερολέπτου μετά την επέμβαση ο Γάλλος τα είδε όλα. Είδε το Κύπελλο, την απονομή, τη δόξα, την αθανασία που ο Μπουφόν τού στέρησε: ο Ματεράτσι ήταν αυτός που απλώς έπρεπε να υπάρξει για να εκτονωθεί ο θυμός που κυλούσε στο αίμα του.

Οι απολογητές του Ζιντάν στα τηλεοπτικά παράθυρα μετέφεραν απλώς τη δική τους πίκρα για ένα παραμύθι που χάλασε. Ο Ζιντάν δεν έχει ανάγκη από υπερασπιστές: όταν έχεις δώδεκα αποβολές στην καριέρα σου μία ακόμα δεν σε μειώνει, απλώς συμβαίνει και καταγράφεται. Η «Εκίπ» του ζήτησε να απολογηθεί στα τέσσερα παιδιά του: κουταμάρες, τα παιδιά είναι τα μόνα που κατάλαβαν τον θυμό του –κι αυτά έτσι κάνουν.

Τρέμω στην ιδέα τού τι θα ακούγαμε έτσι και τον χτυπούσε ο άτεχνος και χαζούλης Ματεράτσι. Θα ήταν ένας δολοφόνος, ένας εγκληματίας, που θα έπρεπε να καταδικαστεί σε θάνατο. Τώρα το έγκλημα το έκανε ο εκλεκτός των Media και η αδυναμία τους να ερμηνεύσουν την προδοσία του «Ζιζού» με διασκεδάζει αφάνταστα. Ο τύπος την κουτουλιά τελικά την έριξε σε όσους το ποδόσφαιρο δεν το καταλαβαίνουν, αλλά απλώς το πουλάνε χυδαία…