Το τηλεοπτικό σύμπαν των ειδήσεων: μια ψευδαίσθηση (Sportday / Χρίστος Χαραλαμπόπουλος)

Δεν είναι η πρώτη φορά. Και προφανώς δεν θα είναι ούτε η τελευταία. Τα δελτία ειδήσεων δημιουργούν μια ψευδαίσθηση με την υπερπροβολή ενός γεγονότος του οποίου οι διαστάσεις δεν έχουν καμία σχέση με το πραγματικό. Μας πείθουν για κακοκαιρία επιπέδου Σιβηρίας και για πράγματα που ουδέποτε συνέβησαν. Όπως ότι η εθνική οδός έμεινε ανοικτή. Βλέπετε, την εποχή της παγκόσμιας πλημμυρίδας των πληροφοριών οι εικόνες είναι το παν. Μόνο όταν βλέπουμε κινούμενες εικόνες αντιλαμβανόμαστε ένα συμβάν το οποίο καταγράφεται ως «πραγματικό» στη συλλογική μνήμη, μόνο όταν βλέπουμε πρόσωπα που υποφέρουν καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν θύματα. Τότε, ο πόνος, η καταστροφή και η δυστυχία αποκτούν υπόσταση. Ενα γεγονός καθίσταται αξιόπιστο μόνον εφόσον καταγραφεί από τις κάμερες. Θυμάμαι ότι πριν από το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου περισσότεροι από 1 εκατομμύριο άνθρωποι εγκατέλειψαν το Αφγανιστάν. Και για μήνες από τότε, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, δεκάδες χιλιάδες εγκατέλειπαν καθημερινά τη χώρα χωρίς τρόφιμα, νερό και φάρμακα. Ο χειμώνας «σκότωσε» πολλές χιλιάδες από αυτούς, στα βουνά. Αυτούς τους ανθρώπους δεν τους είδαμε. Δεν υπήρξαν ποτέ, αφού οι κάμερες δεν τους κατέγραψαν. Η ανθρωπότητα είχε αδιαφορήσει για τις σφαγές στη Ρουάντα, όπου περισσότεροι από 1 εκατομμύριο άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους, γιατί η τηλεόραση δεν ήταν εκεί. Η διεθνής κοινότητα άρχισε να κινητοποιείται όταν η Δύση ήρθε σ' επαφή με τη φρίκη των πρώτων εικόνων, πολύ μετά τις σφαγές. Οι ανθρώπινες ζωές όμως είχαν χαθεί. Όπως ακριβώς συμβαίνει τώρα και στο Νταρφούρ. Όπως συμβαίνει κάθε μέρα στον κόσμο, όπου χάνονται 40 χιλιάδες παιδιά. Παιδιά που δεν βλέπουν οι κάμερες, άρα ούτε κι εμείς.

Οι κάμερες πια είναι τα μάτια μας. Η παγκόσμια εμμονή των τηλεοράσεων στις ζωντανές συνδέσεις, τα live, δίνουν το προβάδισμα στις αισθήσεις. Ο θεατής γίνεται μέρος του γεγονότος την ώρα που συμβαίνει. ΕΙΝΑΙ ΕΚΕΙ! Η ζωντανή σύνδεση λειτουργεί σε βάρος της ανάλυσης. Πρωταρχικός στόχος για τον τηλεθεατή δεν είναι πλέον να κατανοήσει τη σημασία και την εμβέλεια ενός γεγονότος, αλλά να το δει να ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του. Η όποια σημασία των λέξεων υποχωρεί άτακτα μπροστά στη βαρύτητα των εικόνων. Τώρα πλέον μια ιδιόμορφη εξίσωση αποκτά ισχύ. Βλέπω=κατανοώ. Και οι αισθήσεις μπορούν πολύ εύκολα να παραπλανήσουν το μυαλό. Ο Διαφωτισμός του 18ου αιώνα, που προσπάθησε να μας πείσει ότι κατανοούμε με τη λογική και όχι με τις αισθήσεις, προφανώς έκανε λάθος.
Ο William Rudolf Hearst, ο ήρωας πάνω στον οποίο βασίστηκε ο «Πολίτης Κέιν» του Ορσον Ουέλς, έλεγε στους δημοσιογράφους των εφημερίδων του: «Μην αφήσετε την αλήθεια να σας χαλάσει μία ωραία ιστορία». Μία φράση που η τηλεόραση, κυρίως, λατρεύει. Ο Πίτερ Αρνέτ του CNN το 1998 παρουσίασε ένα συγκλονιστικό ρεπορτάζ, σύμφωνα με το οποίο ο αμερικανικός στρατός χρησιμοποίησε ένα θανατηφόρο αέριο εναντίον των λιποτακτών Αμερικανών στρατιωτών στο Λάος, στις αρχές της δεκαετίας του ‘70. Το ρεπορτάζ ήταν ένα απόλυτο ψέμα. Ο Αρνέτ βασίστηκε σε μαρτυρίες δύο βετεράνων του πολέμου, που έπασχαν από αμνησία, κι «έστησε» μια ωραία ιστορία. Που ήταν αληθινή για τον θεατή, μέχρι να αποδειχθεί ότι ήταν ένα πομπώδες ψέμα. Όπως εκείνο το «περίφημο» ρεπορτάζ για το Αφγανιστάν του Ν. Ευαγγελάτου, το οποίο είχε προβληθεί από το κανάλι Tempo, αλλά τελικά αποδείχτηκε ότι είχε γυριστεί στο Πακιστάν. Οι τηλεοπτικές απάτες δεν έχουν τελειωμό. Κυρίως γιατί το μέσο, η τηλεόραση, μπορεί να παραπλανήσει με απίστευτη ευκολία. Η τηλεόραση, ως μέσο ενημέρωσης, λέγεται ότι γεννήθηκε με την «σε απευθείας μετάδοση» δολοφονία του JFK στο Ντάλας του Τέξας. Και ως μέσο ενημέρωσης, πέθανε με τον πόλεμο του Περσικού. Τότε που το CNN και οι άλλες τηλεοράσεις ΔΕΝ είπαν «γίνεται ένας πόλεμος, αλλά δεν θα σας τον δείξουμε», αλλά αποφάσισαν να δείξουν τον πόλεμο live. Ετσι, γεννήθηκε ένα τέλειο εργαλείο παραπλάνησης και δημιουργίας ψευδαισθήσεων. Γι’ αυτό, ίσως, η τηλεόραση τώρα πια πρέπει να έχει πάνω της την ίδια επιγραφή που είχαν τα κανόνια των βασιλιάδων, τον Μεσαίωνα. Reges ultimum Factum. Το ύστατο επιχείρημα των ηγεμόνων.

Η σιγουριά και η «φτώχεια» του ελάχιστου

Mε αφορμή την περίπτωση Κονσεϊσάο στον ΠΑΟ και το γεγονός ότι η ομάδα του «τριφυλλιού» έμεινε εκτός στόχων από τόσο νωρίς, ίσως θα άξιζε να σκεφθούμε για κάτι που δεν είναι προφανές στη συγκεκριμένη περίπτωση. Κάτι που έχει να κάνει με τις φιλοδοξίες και τους στόχους των ομάδων. Στόχοι που διαφοροποιούνται ανάλογα με τη δυναμικότητα, φυσικά. Είναι διαφορετικοί οι στόχοι των ομάδων που κινούνται στον χώρο του Τσάμπιονς Λιγκ από εκείνους των ομάδων που αναζητούν την έξοδο μέσω του Κυπέλλου ΟΥΕΦΑ, οι οποίες με τη σειρά τους διαφοροποιούνται από τις ομάδες που έχουν στόχο να μείνουν στην κατηγορία.

Κάποιος σοφός είχε πει παλιότερα ότι οι στόχοι που θέτεις δείχνουν και τα όρια των δυνατοτήτων σου. Οταν στόχος σου είναι να μείνεις στην κατηγορία, αν τον πετύχεις, αυτή θα είναι και η υπέρβασή σου. Σ' ό,τι αφορά το Τσάμπιονς Λιγκ, οι ομάδες που κυνηγούν την παρουσία τους σ' αυτό είναι κυρίως δύο.

Ο Ολυμπιακός και ο ΠΑΟ. Η ΑΕΚ είναι μακριά ακόμα, ενώ ο ΠΑΟΚ έχει να λύσει ζωτικά προβλήματα επιβίωσης πρώτα, για να φθάσει να ονειρεύεται και να σχεδιάζει κάτι περισσότερο. Κι όταν οι δύο μεγάλοι μιλούν για τον στόχο του Τσάμπιονς Λιγκ, είναι τόσο μίζεροι που εννοούν αυτό το φτωχό της καλής εμφάνισης, της καλής πορείας. Κανείς από τους δύο δεν ονειρεύτηκε και δεν σχεδίασε κάτι περισσότερο, γιατί δεν ενδιαφέρονται για κάτι περισσότερο. Τους αρκεί η βόλτα στους ομίλους για να μαζεύουν τα ευρώ και να διαχειρίζονται το ελάχιστο, θριαμβολογώντας για κάτι που βαφτίζουν επιτυχία και το οποίο, φυσικά, δεν είναι. Με δεδομένο ότι οι στόχοι των δύο μεγάλων του ποδοσφαίρου καθορίζουν -και καταδυναστεύουν- τις δυνατότητες του ελληνικού ποδοσφαίρου, αυτό το ποδόσφαιρο είτε θα μιλάει για πορείες που δεν οδηγούν πουθενά είτε θα γίνεται τσίρκο στη Σαουδική Αραβία.