ΟΗΕ: μια ιστορία που επαναλαμβάνεται σαν φάρσα (Sportday/Χρήστος Χαραλαμπόπουλος)

Οι μεγάλοι σύμμαχοι στον πόλεμο κατά του άξονα είχαν εκδηλώσει από το 1943 τη θέλησή τους να συνεχίσουν τη συνεργασία που είχαν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Μια συνεργασία που θα γινόταν στο πλαίσιο ενός διεθνούς οργανισμού και θα είχε στόχο τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας, αλλά επί της ουσίας θα διασφάλιζε τα συμφέροντά τους στον μεταπολεμικό κόσμο. Γι' αυτόν τον λόγο οι τρεις μεγάλες δυνάμεις (οι ΗΠΑ, η πρώην ΕΣΣΔ και η Μεγάλη Βρετανία, στις οποίες αργότερα θα προστεθεί και η Κίνα) επεξεργάστηκαν αυτές –αποκλειστικά– τις αρχές λειτουργίας του καταστατικού χάρτη του νέου Οργανισμού, το φθινόπωρο του 1944, στο Ντάμπαρτον Οουκς του Καναδά.

Το σχέδιο αυτό επανεξετάστηκε και στην κατοπινή Διάσκεψη της Γιάλτας και οι μεγάλες δυνάμεις προέβλεψαν τη χρήση του δικαιώματος του βέτο για λογαριασμό τους στο πλαίσιο του Συμβουλίου Ασφαλείας, που θα ιδρυόταν αργότερα. Στις 26 Ιουνίου 1945, στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ, 50 κράτη –που ήταν και τα ιδρυτικά μέλη του Οργανισμού– υπέγραψαν το σχέδιο του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ. Ο προκάτοχος του ΟΗΕ, η Κοινωνία των Εθνών, που διαλύθηκε επειδή δεν κατάφερε να αποτρέψει τον πόλεμο, είχε την έδρα της στη Γενεύη. Ο ΟΗΕ είχε την έδρα του στη Νέα Υόρκη και για πολλούς η μετατόπιση της έδρας από την Ευρώπη στην Αμερική έδειχνε τον κυρίαρχο ρόλο που θα αναλάμβαναν στον μεταπολεμικό κόσμο οι ΗΠΑ. Ενα ρόλο που δεν έγινε ανεξέλεγκτος κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, λόγω της ύπαρξης του αντίπαλου δέους, της πρώην ΕΣΣΔ.

Την εποχή του διπολισμού οι χώρες του Τρίτου Κόσμου μπορούσαν να εκμεταλλεύονται τον ανταγωνισμό ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι συμμετέχουν στο σύστημα της ισορροπίας δυνάμεων. Όμως ο ΟΗΕ ήταν ένα δημιούργημα ενός διπολικού κόσμου και ύστερα από την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης έχασε τον προσανατολισμό του και τα χαρακτηριστικά που είχε από το 1946. Μετά το 1990 στο παγκόσμιο σκηνικό υπάρχει μία μόνο υπερδύναμη, οι ΗΠΑ, που δεν ανέχονται τους οποιουσδήποτε περιορισμούς στην ηγεμονία τους –τους οποίους θα μπορούσε να επιβάλει ο ΟΗΕ. Αλλωστε, ο Μπιλ Κλίντον το 1993 είχε εκφράσει δημόσια την άποψη των ΗΠΑ για τον ρόλο του ΟΗΕ στον μετα-ψυχροπολεμικό κόσμο, όταν έλεγε ότι «…οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να παίζουν τον μοναδικό ηγετικό ρόλο τους στον κόσμο… μέσω πολυεθνικών οργάνων, όπως ο ΟΗΕ, που επιτρέπουν μεγαλύτερο επιμερισμό των εξόδων και εκφράζουν την ενοποιημένη βούληση της διεθνούς κοινότητας».

Ενα σημαντικό χαρακτηριστικό του νέου ρόλου του ΟΗΕ είναι πως όταν πρόκειται να αναληφθεί στρατιωτική δράση ο ρόλος αυτός ανατίθεται –ή τον αναλαμβάνουν με το έτσι θέλω– στις ΗΠΑ, που αναλαμβάνουν να διεκπεραιώσουν για λογαριασμό του Οργανισμού την «αποστολή». Επίσης, δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι οπουδήποτε απαιτήθηκε στρατιωτική παρουσία του Οργανισμού ο κυριαρχικός ρόλος των ΗΠΑ ήταν δεδομένος, μιας και θεωρούσαν ότι διακυβεύονται τα συμφέροντά τους. Οταν ο γ.γ. του ΟΗΕ πρότεινε να ανατεθεί στις δυνάμεις του Οργανισμού η εφαρμογή του σχεδίου Βανς και Όουεν στη Βοσνία, η πρόταση απορρίφθηκε από τις ΗΠΑ, όπως ακριβώς έγινε και στον Πόλεμο του Κόλπου το 1991. Αν ο πραγματικός ρόλος του ΟΗΕ είναι να περιορίσει και να ελέγξει τις περιφερειακές συγκρούσεις στον μετα-ψυχροπολεμικό κόσμο, θα έπρεπε ο βασικός έλεγχος των διεθνών στρατιωτικών δυνάμεων να ανήκε στην ευθύνη του Οργανισμού, κάτι που ουδέποτε συνέβη, διότι είναι αντίθετο στα συμφέροντα των ΗΠΑ, οι οποίες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90 δεν κατέβαλαν τις εισφορές τους στον Οργανισμό, με αποτέλεσμα να παρουσιαστούν πολλά προβλήματα στη λειτουργία του και τη χρηματοδότηση πολιτικών του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, τα παιδιά, την ανάπτυξη στον Τρίτο Κόσμο, το περιβάλλον και την Υγεία.

Αλλωστε, με την ευθύνη των ΗΠΑ δεν έχουν προχωρήσει ορισμένες προτάσεις για την αναμόρφωση του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο για να αποτελεί μια περισσότερο πιστή εικόνα του κόσμου θα έπρεπε να περιλαμβάνει μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Γερμανία, η Ινδία ή η Ιαπωνία. Ο «αυτοκράτωρ», οι ΗΠΑ, όπως έδειξαν και οι εισβολές στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, έχει τελείως διαφορετική αντίληψη από την πλειονότητα του κόσμου για το τι ακριβώς είναι η διεθνής έννομη τάξη. Και, βασιζόμενος στην υπεροπλία του, προσπαθεί να την επιβάλει. Η ιστορία του ΟΗΕ είναι η ιστορία μιας αποτυχίας, που επαναλαμβάνεται σαν φάρσα. Θα μπορούσα να αναφέρω μια σειρά από τρανταχτές αποτυχίες του Οργανισμού που διαδέχθηκε την Κοινωνία των Εθνών. Θα ήταν χάσιμο χώρου. Η αποστολή του ΟΗΕ έχει αποτύχει και ο Οργανισμός θα έχει –και τυπικά– τη βεβαίωση θανάτου του όταν οι ΗΠΑ –κάτι που προωθούν– θα επιβάλουν την αντικατάσταση των κυανόκρανων με τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ. Μην αναρωτιέστε, λοιπόν, για την ηχηρή απουσία του ΟΗΕ από το μακελειό του Λιβάνου. Τα χαρτιά πλέον τα μοιράζουν οι Αμερικανοί και ο ΟΗΕ έχει βγει εδώ και καιρό από το παιχνίδι.