Φρικτό, ναι. Πρωτοφανές; Οχι ακριβώς... (Sportday / Διονύσης Ελευθεράτος)

Είναι λοιπόν όντως «πρωτοφανές για τα ελληνικά χρονικά» το έγκλημα του Αγρινίου; Μόνο εν μέρει νομίζω. Εξηγούμαι: αν δεν με απατά η μνήμη μου, είναι πρωτοφανές σε ό,τι αφορά τον αριθμό των θυμάτων ενός και μόνο παρόμοιου συμβάντος. Τόσες ψυχές φευγάτες, σκορπισμένες σε ένα βοσκοτόπι έπειτα από «κανονικά» πυρά και χαριστικές βολές, παραπέμπουν σε μακρινές εποχές εκτελέσεων, όχι σε κοινό έγκλημα.

Κάτι σχετικό: η τελευταία εκτέλεση θανατοποινίτη στην Ελλάδα έγινε τον Αύγουστο του 1972. Ο αξιωματικός που ήταν επικεφαλής του αποσπάσματος δεν άντεξε να δώσει τη χαριστική βολή. Ανέθεσε τη μακάβρια αποστολή σε έναν υφιστάμενό του. Εκείνος, χωρίς να κοιτάζει τον Β. Λυμπέρη που ήδη ψυχορραγούσε, έδωσε «χαριστική ριπή» και όχι «χαριστική βολή»: ήθελε να πετύχει το κεφάλι, χωρίς να βλέπει. Ο Λυμπέρης είχε καταδικαστεί σε θάνατο, διότι έκαψε ζωντανά τέσσερα άτομα. Οι κυνηγοί του Αγρινίου διέπραξαν το «έγκλημα» να πατήσουν ξένα χωράφια, πιθανότατα και εν αγνοία τους. Ο εκτελεστής τους, οι κώδικες του οποίου προφανώς προβλέπουν θάνατο για «καταπάτηση ιδιοκτησίας», δεν είχε καν τις αναστολές του αξιωματικού του 1972.

Εδώ όμως τελειώνει ό,τι δικαιώνει εν μέρει τον χαρακτηρισμό του εγκλήματος ως πρωτοφανούς στα «ελληνικά χρονικά»: πέραν του αριθμού των θυμάτων, δεν υπάρχει τίποτε το πρωτοφανές. Αντιθέτως, υπάρχουν κάμποσα «περιστατικά», επιζώντα σε μνήμες λιγοστών -δυστυχώς- ανθρώπων.

Ηταν δεκαετία του '90, όταν ένας κτηνοτρόφος αντίκρισε στο χωράφι του, κάπου στη Θεσπρωτία, κάποιον άνθρωπο να κοιμάται κάτω από μία ελιά. Κανένα κοπάδι δεν ενοχλούσε ο «εισβολέας». Ο ιδιοκτήτης τον σκότωσε σαν να επρόκειτο για αγριογούρουνο. Ηταν επίσης δεκαετία του '90, όταν ένας αγροφύλακας, κάπου στον Τύρναβο, πυροβόλησε και σκότωσε άνθρωπο για να προστατέψει ένα... καρπούζι του μποστανιού του. Στη δίκη του δράστη, μάλιστα, κάμποσοι συντοπίτες του τον επευφημούσαν. «Καθένας θα μπορούσε να βρεθεί στη θέση του», έλεγαν! Θα μπορούσαμε να μνημονεύσουμε πολλά ανάλογα συμβάντα, όμως...

Όμως, το καίριο ερώτημα είναι: γιατί όλα αυτά ελάχιστες ευαίσθητες χορδές άγγιξαν, ελάχιστους σοκάρισαν, ελάχιστων ΜΜΕ τα ανακλαστικά ενεργοποίησαν; Επειδή τα θύματα ήσαν ένα κάθε φορά και όχι τέσσερα, πέντε ή έξι; Ανεπαρκέστατη εξήγηση, ακόμα και με γνώμονα τα ψυχρά, εμπορικά κριτήρια του Τύπου. Η απάντηση είναι θλιβερή, αλλά και αναπόφευκτη: σε όλες τούτες τις περασμένες-ξεχασμένες τραγωδίες, τα θύματα ήσαν Αλβανοί μετανάστες. Κατά συνέπεια, το καρπούζι που εποφθαλμιούσαν ή ο ίσκιος της ελιάς που «καταχράστηκαν» δεν ήσαν απλώς ιδιοκτησιακά στοιχεία -όπως ο βοσκότοπος και τα αναπαυόμενα αρνιά του Αγρινίου. Έγιναν σύμβολα μιας «εθνικής-φυλετικής μαγκιάς» που είχε «προσβληθεί». Οι δράστες βρήκαν τη δέουσα κατανόηση...

Πριν αναρωτηθούμε, σαν τον Λ. Μαχαιρίτσα, «Θεέ μου, πώς φθάσαμε ως εδώ;», ας σκεφθούμε τι ακριβώς έχουμε προσπεράσει αδιάφορα στον δρόμο μέχρι το Αγρίνιο. Αλλά και σε τι έχουμε εθιστεί. Οι «κώδικες τιμής» του δράστη ενσωμάτωναν και μεγέθυναν σε απίστευτα ακραίο βαθμό αντιλήψεις και πρότυπα συμπεριφοράς που μόνο περιθωριακά δεν είναι. Η αποθέωση του «μου»: το χωράφι μου. Η ανεξέλεγκτη ροπή προς τη βία και η περιφρόνηση προς την ανθρώπινη ζωή, σε συνάρτηση με τη «μηδενική ανοχή»: με ενόχλησες, σε σκοτώνω. Η ιδέα ότι δικαιούσαι να τιμωρείς όπως εσύ νομίζεις: σκεφθείτε ότι κοτζάμ αστυνομικοί από καιρού εις καιρόν τιμωρούν ανυπάκουους οδηγούς, πυροβολώντας τους κατακέφαλα...

Στην TV, κάποιος ψυχολόγος έλεγε ότι, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο δράστης είναι μεν σε θέση «να ξεχωρίσει το καλό από το κακό» (κλασικό δικαστικό ζητούμενο), αλλά στερείται συναισθηματικού κόσμου. Ειδικός δεν είμαι, πιθανολογώ ότι ο επιστήμονας έχει δίκιο. Πολύ φοβάμαι όμως ότι αν ο ψυχισμός -ή η συνολική προσωπικότητα- τέτοιων ατόμων είναι taboula rasa, τότε αποτυπώνει πολλά απ' όσα κυκλοφορούν εν αφθονία στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, στην κοινωνία. Τα διογκώνει, τα μεταπλάθει με ξεχωριστό, αρρωστημένο τρόπο -αλλά οι πρώτες ύλες ελήφθησαν απ' έξω.
Είναι πανεύκολο να ξορκίσουμε πολλές ανησυχητικές σκέψεις, εάν οχυρωθούμε πίσω από την παθογένεια των δραστών. Το κάναμε εν πολλοίς στην περίπτωση του Π. Καζάκου, του τύπου που κάποτε πυροβολούσε όποιον άνθρωπο με μαυριδερό δέρμα έβλεπε στην περιοχή Ομόνοιας. Η εθελοτυφλία είναι βολική, μόνο που κάποια στιγμή την αμφισβητεί το επόμενο «Θεέ μου, πώς φθάσαμε ως εδώ;»...